Blijf met je tengels van die nivelleerknop af!

Het schijnt nu dat nivelleren een van de leerstukken van de PvdA is. Het zou een logisch gevolg zijn van een socialistische of sociaal-democratische ideologie. Is dat juist?

Max Pam schreef in de Volkskrant op 7 november j.l. het volgende:Het is begonnen met ‘honger!’ en eten voor iedereen. Vervolgens wenste men ‘hogere lonen en lagere prijzen’ en welvaart voor iedereen. Toen kwam het biefstuksocialisme en ten slotte was daar de kroon op het werk met de sportauto voor iedereen. Geen gezeik, iedereen rijk.

Mijn vader zat bij de AJC, in mijn jeugd gingen we elk jaar weer op vakantie naar een Nivon-huis, in de familie werd sociaal-democratie beschouwd als de enig juiste stellingname, tientallen jaren stemde ik op linkse partijen (in chronologische volgorde PSP, GroenLinks, PvdA). Laat niemand gaan beweren dat ik ondanks al die jaren geen juist besef heb van de ware waarden van socialisme en sociaal-democratie. Maar ik ga nu wel beweren dat er bij de huidige jonge generatie gevestigde linkse rakkers verwrongen ideeën zijn binnengeslopen. Er zijn analisten die stellen dat het allemaal komt door de jaren zestig. Misschien is dat waar, en dan moet ook ik me dat aantrekken, geboren in 1953. Soms zie je een of ander interview uit dat ‘verre’ verleden. Dan hoor je politici uit die jaren uitspraken doen waarvan we nu de wenkbrauwen fronzen. Recent bijvoorbeeld nog een boegbeeld van de PSP, die pedofilie goedpraatte.

UITBUITING

Samsom beweerde ergens vorige week dat nivellering al tientallen jaren een hoofdthema is bij de PvdA en dat we dat van die inkomensafhankelijke zorgverzekering dus hadden kunnen verwachten. Dat zou het logisch gevolg zijn van de strijd tegen het kapitalisme, zoiets. Oude rotten binnen de PvdA zullen het vast niet ontkennen dat nivellering al een hoofdthema is sinds de oprichting. Toch vermoed ik dat die oude rotten tegenwoordig nogaleens op hun nu kale hoofd krabben, aanhorend wat er nù weer genivelleerd moet worden. (Maar misschien zat het verwrongen idee over nivelleren toch ook al bij die eerdere generatie. Zo stelde mijn vader – momenteel ver boven de 90 – mij zeer recent voor dat Neerland’s miljardairs die 17 miljard maar moeten ophoesten.) Het lijkt mij nogal uit te maken of inkomensverschillen het gevolg zijn van uitbuiting of van andere factoren, zoals talent, inzet, kansen en geluk. Mij lijkt het dat socialisme verwordt tot een slechte ideologie als je niet alleen uitbuiting wilt bestrijden, maar ook verschillen die ontstaan door talent, inzet, kansen en geluk. Mij lijkt het dat socialisten voorlopig tevree achterover moeten gaan leunen als uitbuiting zo’n beetje in zijn geheel bestreden is. Punt. Nou vooruit, laat hen met een scherp spiedend oog in de gaten houden of er niet opnieuw uitbuiting ontstaat, om vervolgens meteen de vinger te heffen.

Maar nee, er wordt werkelijk overal nog steeds onrecht ervaren: Dat je minder talent hebt zou je niet op achterstand moeten zetten. Of andersom: dat je zoveel talent hebt zou je niet daarom rijker mogen maken. Dat je je zo hard inzet en daarom meer verdient is nog tot daaraan toe, maar in de lagere beroepen werken ze ook hard, of misschien wel het hardst, dus ook van hard werken moet het effect gematigd worden. Dat jij ergens kansen krijgt aangeboden, bijvoorbeeld door familie of door je gemeenschap, is oneerlijk ten opzichte van hen die zulke familie of gemeenschap niet hebben. Dat jij het geluk hebt niet door een ziekte te zijn beperkt mag je tevreden stemmen, maar tot een veel groter inkomen dan dat van de pechhebbers zou het niet mogen leiden.

Voor elk van die stellingnames is wel iets te zeggen. Maar er wordt zo gemakkelijk doorgeschoten. Laten we teruggaan naar de essentie, het bestrijden van uitbuiting. In Den Haag horen de debatten vooral te gaan over de vraag of iets een echte vorm van uitbuiting is. En wat mij betreft horen verschillen ten gevolge van talent, inzet, kansen en geluk daar niet vanzelfsprekend bij. De regering moet er daarna voor zorgen dat de consensus wordt omgezet in beleid.

Mag ik een voorstel doen dat zowel voor socialisten als voor sociaal-democraten als voor liberalen acceptabel kan zijn?

ÉÉN PERCENTUEEL BELASTINGTARIEF

Momenteel belasten we mensen met een lager inkomen minder, niet alleen in absolute zin, maar ook in percentage. Laten we eens daarmee ophouden. Ik stel voor dat we overschakelen op een percentageprincipe. Dan betalen alle werkenden een zeker percentage van hun bruto inkomen aan belasting. Bovendien, zo stel ik voor, gaan we ophouden met allerlei toeslagen, kortingen, subsidies en kwijtscheldingen die bedoeld zijn om de lagere inkomensgroepen te ontlasten. Denk aan huurtoeslag en arbeidskorting. “Ja maar”, zal de sociaal-democraat nu roepen, “dan houdt de inkomens-onderlaag echt onvoldoende over om van te leven.” Ik durf dat te betwijfelen. Ik durf te stellen dat de lagere lonen onder druk van die mensen vanzelf zullen gaan stijgen. Eigenlijk, zo vermoed ik, zijn veel werkgevers wel blij met het huidige stelsel. Immers, zo kunnen zij lekker makkelijk blijven volstaan met het betalen van lekker lage lonen, vaak zelfs precies op het peil van het minimumloon of, vooruit dan, een paar tientjes daarboven. Immers, de overheid vult het bestedingsbedrag toch wel aan tot een redelijk niveau. Aan de andere kant voelen werkgevers nu de aandrang om de meest schaarse, maar wel noodzakelijke, werknemers extra veel te betalen omdat die lieden door de huidige, progressieve, belastingen zo hevig worden afgetopt. Mogelijk zijn werkgevers blij òf verdrietig met mijn plan, afhankelijk van het soort werknemers dat ze hebben. Maar ze zouden moeten inzien dat het hen als groep niets zal kosten of opleveren. Ook de maatschappij (wij allen) zou het niets horen te kosten of op te leveren. Wel zou het de belastingdienst een hoop werk schelen en de debatten transparanter maken. Anderzijds, we zouden er vele knoppen door kwijtraken; knoppen waaraan politici schijnbaar zo graag draaien. Maar ik zou niet rouwig worden om het verdwijnen van veel van die knoppen. Overigens is deze vorm van belasten niet mijn uitvinding. Het staat bekend onder de noemer vlaktaks en deze wordt reeds in menig land toegepast. Ook hebben onze eigen politieke partijen er intern al over gedebatteerd en zelfs een standpunt over ingenomen.

Voor de Socs en SocDems bevat dit plan wel degelijk het zo gewenste nivelleringselement: de percentuele aanslag. Datzelfde principe zorgt er ook voor dat de sterkste schouders de zwaarste lasten dragen. (In elk geval kan er niet worden ontkend dat iemand die tien keer meer verdient ook tien keer meer belasting betaalt.) Toch is dat voor de PvdA onvoldoende. Zij wensen bovendien een belastingvrije voet, wat een echt progressief effect geeft. Voor de Libs geldt, of het nou met of zonder belastingvrije voet is, dat ze weten waar ze aan toe zijn, en dat vinden ze wel zo prettig. Deze stroming is wel degelijk ervan doordrongen dat je van rijkere mensen een grotere bijdrage mag verwachten. Ze zijn vooral ervoor beducht dat socialisten nooit ophouden in hun nivelleringsdrang. Ze willen gewoon rust in de tent en geen overdrijving.

En de overheid? De overheid, dat zijn wij. Die maken we zo duur of goedkoop als we aan gezamenlijke taken aan willen gaan. Willen we een heel mooi stadhuis? Dan niet zeuren en gewoon meer dokken. Willen we mooie wegen? Dokken, met zijn allen. Moet dat laatste percentueel? Tsja, elke auto heeft er evenveel voordeel van, dus ik zou zeggen: Nee. Ik zou zeggen: Een absolute belasting voor autowegen. Heb je een auto? Dan betaal je een absoluut belastingtarief. Anders koop je maar geen auto. Gevolg van deze stellingname is dat je autowegen niet betaalt uit de percentuele belastingopbrengst.

Maar wat betaal je dan wel uit die percentuele opbrengst? Het lijkt me dat je dat geld besteedt aan alle zaken waar individuen niets te kiezen hebben, omdat ervoor gekozen was na consensus en een individu niet kàn kiezen het wel of niet tegen betaling te gebruiken. Denk aan de stoep voor je huis, de lantaarnpalen, het overheidspersoneel, waaronder de politie en het leger.

Het principe dat bepaalt of iets uit de percentuele pot wordt betaald of uit apart op te leggen absolute belastingen is eigelijk heel simpel. Ik stel voor dat politici met hun vingers alleen aan een knop gaan zitten draaien als het onderwerp van die knop zelf ter tafel ligt. Knoppen? Wie heeft er ooit bedacht dat je met meerdere knoppen bepaalde pijn mag verzachten? Dat soort aanpak leidt alleen maar tot ellende, waarmee vervolgens de volgende generatie politici opgescheept zit. Wederom Max Pam liet dat haarscherp zien in zijn VK-column van 14 november, met als titel ‘Daar hebben wij het volgende voor bedacht’, helaas net even te lang om hier te citeren.

Uitgaande van de bovenstaande principes kunnen we overschakelen op een geheel nieuw type democratie. Verkiezingen zullen dan voortaan gaan over voorkeuren die niet meer persé met ideologie te maken hebben. Er zal een partij komen die wolkenkrabbers aan de Maas belangrijk vindt voor onze uitstraling en dus economie, en een andere partij die zoiets overdreven vindt en tégen zo’n keuze is. De ene partij zal geloven dat we geen kerncentrales meer moeten willen, de andere partij dat de nieuwste generatie ervan best wel okay is. Misschien wordt het wel een komen en gaan van one-issue partijen. Dat hoeft helemaal niet erg te zijn. Bij de verkiezingen en in de Tweede Kamer is er evengoed debat over, vervolgens wordt er gestemd en de regering voert het gewenste beleid uit. Misschien stemmen we wel per ministerie. Liberalisme? Socialisme? Heb je dat soort ideologie echt nodig om te kiezen tegen of voor kernenergie? Ik denk van niet. Sterker, ik denk dat zo’n ideologie je eigen denkproces over kernenergie alleen maar hindert, zeker als je door anderen wordt gedwongen tot een standpunt dat overeenkomt met dat van de ideologie-fundamentalisten.

RECHT OP ARBEIDSUREN

Mag ik nog een ander voorstel doen op deze plek? Recent hoorde ik dat er momenteel per arbeidsgeschikte Nederlander 21 uren beschikbaar zijn. Laten we dat nou eens letterlijk elk van die individuen gunnen, waarbij we het thema van arbeidsongeschikt zijn nog even vergeten.

Elk jaar weer valt prima te meten hoeveel arbeidsuren er in totaal beschikbaar zijn. En idem weten we exact hoeveel individuen er behoefte hebben aan inkomen. Het is vervolgens een simpele rekensom om vast te stellen op hoeveel ieder individu recht heeft. Stel dat dit momenteel inderdaad 21 uren is. Dan hebben de personen die nu 36 uren maken feitelijk 15 uren teveel en de werklozen 21 uren te weinig. Maar er zijn ook mensen die niet werken èn niet willen werken. In mijn model komt er een levendige ruilhandel tot stand. Mensen kunnen hun recht deels of geheel voor een periode verkopen aan een ander, die er dan dus recht bijkoopt.

Let wel, in dit model gaat het slechts om uren en dus vooral niet om uurloon! Er vloeit dus niet een recht op een bepaald inkomen uit voort. De nu werkloze kan wel claimen dat hij/zij recht heeft op een baan, maar niet op een bepaald bedrag. Wie 21 uren werkt tegen een tarief van 100 euro zal rijker worden dan degene die 21 uren werkt tegen een tarief van 10 euro. En terecht, want het uurtarief wordt bepaald door factoren als opleiding, talent, inzet en geluk. Het recht op uren moet worden gezien als het mechanisme dat het recht op gelijke kansen moet borgen.

In mijn omgeving reageerden mensen telkens weer razendsnel met de opmerking dat veel bedrijven niet goed overeind blijven als iedereen in deeltijd werkt. Ik vind dat een merkwaardige kijk, want 36 uren is uiteindelijk ook deeltijd, zelfs een zeer arbitraire. Het is een tijdsspanne waarop we ons hebben afgestemd. Wat let ons om de werkprocessen enigszins te hervormen?

Anderen stellen dat we te weinig zouden verdienen als we maar 21 uren zouden mogen werken. Hoezo? Het uurtarief kan volgens mij prima omhoog, juist omdat het ook gevolgen zal hebben voor de WW-uitkering. Die gaat namelijk in zijn geheel verdwijnen. Immers, iedereen heeft recht op 21 uren arbeid, dus iedereen moet die gelegenheid worden geboden. Zijn er geen banen? Dan zullen anderen (de teveel werkenden) moeten minderen om zo extra banen te scheppen. Zo simpel is het.

Ja maar, zo zeggen anderen dan weer, sommigen kunnen nu eenmaal bijna niets of er zijn gewoon te weinig banen die bij hun (gebrek aan) opleiding passen. Tsja, jammer dan voor de maatschappij, maar die mensen zullen evengoed bediend moeten worden. Lukt dat echt niet, omdat alle bedrijven hen weigeren? Dan koop je hun uren maar af. Alleen, dat mag je echt geen WW noemen. Het is immers de maatschappij die in gebreke bleef.

En wat doen we dan met de onwilligen? Tsja, als je deze mensen wel een baan aanbiedt en ze weigeren die, dan hebben ze het aan zichzelf te wijten. Hun recht op uren blijft bestaan, maar ze hebben evengoed geen inkomen. Het beste wat die mensen kunnen doen is hun recht zo duur mogelijk tijdelijk verkopen, op de urenbeurs, zoiets.

De arbeidsongeschikte werd in dit model even buiten beschouwing gelaten. Maar dat hoeft natuurlijk niet. Gun ook deze personen, vanaf een zekere leeftijd, het recht op arbeidsuren. Zij zullen al evenzeer hun uren kunnen verhandelen. En wat mij betreft kunnen zij via een verzekeringsknop extra inkomen krijgen, want pech moet je solidair willen verzekeren.

En hoe zit het dan met kinderen, zal de ouder denken. Moeten ouders recht op extra uren krijgen voor ieder kind? Misschien wel. Ik ben er nog niet helemaal uit. Want hoe doen we het dan met het gezin dat 10 kinderen op de wereld zet versus het gezin dat aan maximaal twee dacht of nog minder? Ik denk dat er moet worden voorkomen dat een recht op extra arbeidsuren een verkeerd uitpakkende overweging wordt voor de gezinsplanning. Het kan ouders stimuleren veel kinderen te nemen of hen daarin juist ontmoedigen. Zo beschouwd biedt het een knop om enigszins aan bevolkingsplanning te doen. Hups, toch nog een knop erbij, hier in plaats van die van de kinderbijslag, die immers verdween omdat we niet meer willen doen aan subsidieregelingen. Of laten we de huidige kinderbijslag toch maar intact?