Gaat Polen richting een dictatuur?

Poolse parlement – Foto REUTERS

Voor Polen is deze dagen de nodige aandacht in onze media naar aanleiding van twee wijzigingen die het Poolse parlement heeft goedgekeurd. De eerste betreft hun Constitutioneel Hof, de tweede hun mediawet. Alle artikelen in onze media focussen erop dat die wijzigingen de Poolse democratie verzwakken en een dictatuur mogelijk maken. Wat is er aan de hand? Leggen onze media terecht de vinger op een gevaarlijke ontwikkeling en is hun verhaal daarmee volledig?

Wat dat Constitutioneel Hof betreft, daarin was altijd een nipte meerderheid voldoende en dat moet voortaan een tweederde meerderheid zijn. (Een Constitutioneel Hof toetst wetten aan de grondwet. Nederland heeft er niet eens eentje.) Het is goed om te beseffen dat in Polen elke regering de mogelijkheid heeft om nieuwe leden voor dat hof te benoemen. Van dat recht maakte de nieuwe, sinds november heersende, regering flink gebruik door maar liefst vijf nieuwe rechters te benoemen in het 15 leden tellende hof. Ik weet niet de precieze details van de Poolse regelgeving, maar critici menen dat deze forse benoeming illegaal is. In elk geval leidt de combinatie met de meerderheidsaanpassing ertoe dat deze regering minder te vrezen zal hebben van dit Constitutioneel Hof, dat blijkbaar voornamelijk bestond uit rechters die deze regering slechtgezind zijn.

Inzake de media keurde het Poolse parlement deze week een aanpassing goed die de regering het recht geeft om de hoogste leiding van door de staat betaalde media te benoemen. Critici menen dat daarmee de onafhankelijkheid van de journalistiek in het geding is. Er is ook al uitgebreid tegen geprotesteerd.

Ook, of misschien juist, de EU heeft met de aanpassingen grote moeite. EU-parlementsvoorzitter Martin Schulz sprak van een “staatsgreep” en eurocommissaris Frans Timmermans noemde het “een uitholling van de rechtsstaat“. Hebben zij gelijk en niets anders dan gelijk?

Het is zeker waar dat dit soort maatregelen tot de eersten behoorden in landen waar we de afgelopen eeuw een dictatuur zagen groeien. Dus ja, zij hebben gelijk indien zij in abstracte zin zouden stellen dat zulke maatregelen passen in een scenario van lieden die een dictatuur willen vestigen. Maar nee, zij hebben niet gelijk indien zij stellen dat deze Poolse regering bestaat uit lieden die een dictatuur willen vestigen. Althans, zo vindt Andrzej Duda, de nieuwe president van Polen. Nu zal iedere dictator-in-spe met de hand op het hart verklaren geen kwade, dictatoriale bedoelingen te hebben en het is zelfs goed mogelijk dat zulke bedoelingen er aanvankelijk echt niet waren. Macht corrumpeert, zegt men, daarmee bedoelend dat men anders tegen macht gaat aankijken vanaf het moment dat men macht heeft en dat dit betekent dat men die macht wil trachten te bestendigen en vergroten. Maar je zou ook kunnen betogen dat er toch meer rationale achter deze Poolse maatregelen zit. Wat dreef deze nieuwe regering ertoe om die aanpassingen erdoorheen te jassen? Heel kort: Binnen de regering voelde men een noodzaak om fundamenteel in te grijpen, wilde het kunnen regeren zoals beloofd.

De PiS – afkorting van ‘Recht en Rechtvaardigheid’ – heeft bij de verkiezingen in november 2015 de absolute meerderheid verkregen. In onze media wordt die nieuwe regering rechts genoemd, wat zeker het geval is als je nationalisme/patriotisme en antimigratiestandpunten typische kenmerken van rechts noemt. Toch heet ook de partij Burgerplatform, die de laatste acht jaar aan de macht was, rechts. Maar Burgerplatform en PiS stonden in de verkiezingsperiode lijnrecht tegenover elkaar. (Links is in Polen al een flinke tijd buiten beeld.) Dat de PiS zo overduidelijk die verkiezingen won, heeft het zeker ook te danken aan het antimigratiegevoel onder de bevolking. Vanaf de installatie als regering ondervond het echter tegenwerking vanuit het Constitutioneel Hof en van die (staats)media, waardoor een crisis dreigde. Immers, verkiezingsbeloften dreigde het niet te kunnen gaan waarmaken. De wetsaanpassingen moeten die beloften weer mogelijk maken.

De meerderheidsaanpassing van het Hof werd door Duda goedgepraat met het argument dat Hofbesluiten maar beter bij ruime meerderheid kunnen worden ondersteund, dat zo de kans op doorsluimerende tweespalt sterk wordt verkleind. Ik vind zelf dat daar zeker wat voor te zeggen is, maar de EU is er niet gelukkig mee. De woordkeuze van een Schulz en Timmermans suggereert dat zij zich opwerpen als hoeder van de Europese democratische normen en waarden. Echter, bij nadere beschouwing blijkt het allemaal eerder te maken te hebben met de politieke keuze(n) van de huidige regering, die met name tegen de migrantenquota is die de EU heeft opgelegd. Dat het om politiek gaat, en niet om normen en waarden, blijkt als we dingen eens omdraaien. Stel dat die regering juist pro migrantenquota is en opgezadeld zit met een Hof waarin net even teveel rechters zitting hebben die juist tegen zulke quotadictaten zijn, zou bij eenzelfde ingreep ook dan door de EU gesproken zijn over een ‘uitholling van de rechtsstaat’? Of op andere manier andersom: Stel dat de regering niet voor een verhoging naar tweederde had gestemd, maar juist voor een verlaging naar 51 procent (want men wist acht van de 15 rechters achter zich geschaard), was ook dat ‘een uitholling van de rechtsstaat’ genoemd?

Wat de media betreft vindt de Poolse regering dat die worden overwoekerd door “bevooroordeelde” journalisten. Uit andere uitspraken blijkt dat de PiS dan met name het katholieke gedachtegoed mist of zelfs aangevallen voelt in de media. Door de aanpassing van de mediawet te zien als ‘een uitholling van de rechtsstaat’ lijkt de EU ook in deze vooral partij te kiezen. Laten we wederom sommige dingen omdraaien: Stel dat de Poolse media worden overwoekerd door katholieke journalisten en een linkse regering wil die machtsfactor eindelijk eens breken door eenzelfde maatregel als nu gebeurt in te voeren, zou de EU dan ook hebben geprotesteerd? Zouden de Nederlandse media dan ook verslag hebben gedaan zoals ze nu doen? Of stel dat het niet om een katholieke overwoekering was gegaan, maar om een journaille met een bijzonder hoog gehalte antisemieten? Of met lieden die veel sympathie voor nazisme blijken op te brengen?

In Nederland worden de NOS en andere MSM wel “te links” genoemd, uiteraard door lieden die zichzelf als rechts profileren. Er moet dan meer recht gedaan worden aan het rechtse kamp, vinden ze. Ikzelf wil niet rechts genoemd worden, maar zo word ik wel vaak genoemd, alleen maar omdat ik het dan met de kijk van ‘de linkse partijen’ op zekere zaken niet eens ben. Hoe dan ook, ik behoor wel tot degenen die de Nederlandse media onevenwichtig vinden. Ook wat de private bladen betreft zie ik die onevenwichtigheid, maar dat kan ‘rechts’ zichzelf aanrekenen. Immers, het is allemaal privaat. (Wat niet wegneemt dat ik het zou toejuichen als bijvoorbeeld de Volkskrant een andere hoofdredacteur kreeg. Philippe Remarque is een prima kerel, maar hij laat me toch teveel ruimte aan journalisten die termen als extreemrechts en populist gebruiken om politieke tegenstanders in de hoek te zetten. Liever zag ik een Martin Sommer bij de Volkskrant het stokje overnemen.) Echter, bij door de staat gesubsidieerde media ligt dat anders. In laatste instantie zijn de belastingbetalers de overheid en ik zou het niet juist vinden als een toevallig bij meerderheid regerende partij de NOS zou gaan voorzien van een volgzaam type directeur uit eigen gelederen. Maar ik vind het al evenzeer onjuist dat de NOS-redactie zo ‘eenzijdig’ én activistisch is als het nu is. Misschien niet eenzijdig en activistisch in jouw ogen, maar wel in de mijne. En met mij, in de ogen van velen. Die ergeren zich groen en geel, niet aan elk item, maar wel aan zekere items, bijvoorbeeld betreffende de ‘migranten’, Israël, de EU en nog zo wat onderwerpen.

Indien het de bedoeling van de Poolse regering is om hun staatsmedia evenwichtiger en vooral objectiever en los van activisme te maken, dan heeft het mijn zegen. Als het er ook op toeziet dat het Constitutioneel Hof gevrijwaard wordt en blijft van activistische rechters, heeft ook dat mijn zegen. De toekomst zal het leren; we houden een oogje in het zeil, maar voor nu krijgen ze even mijn steun.