Zonet het interview met Wilders bekeken. Ik heb hem op geen enkel fout of ophitsend of provocatief woord kunnen betrappen. Het was alleen maar verstandige praat. Wie daar diametraal anders over denkt heeft op zijn best een fundamenteel andere mening, maar waarschijnlijker vooral blijvende last van vooroordeel en zelfingenomenheid. En daar laat ik het vandaag bij.
Hier het interview.
David van Reybrouck is tégen verkiezingen! Dat klinkt behoorlijk anti-democratisch. Is deze organisator van de G1000 opeens tot het inzicht gekomen dat democratie een slechte zaak is? Het zal toch niet?
En inderdaad, het is niet. Sterker, in zijn boek Tegen verkiezingen (2014) voert Van Reybrouck ons terug naar de tijden van het klassieke Athene – in de vierde en vijfde eeuw v.Chr. – en laat hij zien dat deze Grieken een heel ander idee van democratie hadden dan wij. Aristoteles noemde het systeem dat wij nu democratie noemen zelfs een “oligarchie“. Hoe het zo heeft kunnen verkeren beschrijft Van Reybrouck vrij uitgebreid, juist om aan te tonen dat er invloeden waren die we heden ten dage ondemocratisch en manipulatief vinden.
Maar wat was dan hèt kenmerk van de Atheense democratie waar wij van afwijken? Dat kenmerk was: loting. En het is precies dat kenmerk dat Van Reybrouck wil terugbrengen ten koste van verkiezingen. Dus als hij schrijft tégen verkiezingen te zijn, dan is dat omdat hij vòòr loting is. Wel aan, onze Belg is dus toch een democraat, zelfs een ware. Gelukkig.
Maar wat waren dan de invloeden die ervoor zorgden dat loting niet hèt kenmerk bleef terwijl men toch bleef spreken van democratie? De wellicht voornaamste invloed ging uit van de diverse filosofen uit de vorige eeuwen die democratie omarmden en in hun geschriften bepleitten. Diezelfde lieden kwamen zonder uitzondering zelf uit de gegoede klasse en het leek hen dat democratie op basis van loting alleen maar tot slechte besluiten kon leiden. Ze hadden geen hoge pet op van de aristocratie, maar schijnbaar al evenmin van het plebs. Vandaar dat zij bepleitten dat alleen verstandige en goed opgeleide burgers gekozen mochten worden en dat democratie moest inhouden dat elke ‘burger’ op een van hen mocht stemmen. Kortom, men bepleitte een representatieve vorm en noemde die evengoed nog democratie. Daarmee was de eerste uitholling van het begrip een feit.
Van Reybrouck legt uit dat het ook niet geheel irrationeel was dat deze grondleggers (denk aan Montesquieu, Diderot, Rouseau, Adams) de representatieve vorm verkozen boven loting. Los van de hiervoor al beschreven lage dunk van het plebs zag men bovendien bezwaren van loting die in het eigenlijk kleine en compacte Athene niet golden. Denk dan aan de verbreidheid van ‘het volk’ over een groot gebied, maar ook aan de slechte geïnformeerdheid van verreweg de meeste mensen. Maar Van Reybrouck laat ook zien dat juist ten aanzien van die bezwaren de praktijk sterk is veranderd, zodanig zelfs dat ‘het volk’ zich, wellicht juist vanwege de toegenomen geïnformeerdheid, meer en meer begint te ergeren aan die representatieve vorm. Een ideaal moment dus om ons weer te gaan richten op die oorspronkelijke vorm, zo vindt Van Reybrouck.
Een andere invloed zit ‘m in de hedendaagse machtsbasis van politieke partijen. Iedere politieke partij bestaat uit door ideologie gedreven personen. Zo’n persoon voelt natuurlijk geen enkele behoefte te pleiten voor loting. Immers, zo’n vorm van democratie zou het eigen ideaal zo goed als zeker niet dichterbij brengen! Bovendien zou de eigen bestaanszekerheid in het geding komen. Het ‘vak’ van beroepspoliticus is nu eenmaal lucratief, althans zolang je uit de klauwen van de vijandige en rancuneuze pers weet te blijven.
Nu is het niet zo dat Van Reybrouck helemaal afscheid wil nemen van representatie. Hij bespreekt diverse modellen en experimenten. Eén interessant idee vond ik de omvorming van de Eerste Kamer. Deze Kamer was van oorsprong bedoeld om de gegoede klasse de gelegenheid te bieden zijn ei te leggen over alles wat ‘het volk’ als wet wilde doorvoeren. Die verouderde vorm bestaat bij ons niet meer (nog wel in Engeland), maar is vervangen door een geïnformeerde, politiek ervaren klasse. Die zou je kunnen vervangen door een gelote groep. Geloot voor een aantal dagen, bovendien ook nog eens bij wet verplicht te verschijnen. Mocht men niet af willen van alle deskundigheid, dan zou men een Derde Kamer kunnen overwegen.
Van Reybrouck zelf komt uiteindelijk uit bij het werk van Terry Bouricius. Deze staat een vorm voor waarin het allermeeste via loting gebeurt en een enkel onderdeel desnoods via representatie. Zo zouden landen er geleidelijk naartoe kunnen werken, al is daarmee nog geen ervaring opgedaan. Een uiterst summiere opsomming:
Afgezien van de onder punt 2 genoemde, bestaan alle groepen uit gelote burgers. Wel kan er besloten worden bepaalde groepen vooreerst te laten bestaan uit gekozen deskundigen.
Mijn zegen heeft het. Ik ben vanaf nu ook tégen verkiezingen. Nou ja, tégen in principe dan, want denk maar niet dat ik niet ga stemmen zolang deze nieuwe oude inzichten nog geen gemeengoed zijn. Ben wel benieuwd welke politieke partij Van Reybrouck’s pleidooi durft te omarmen.
Update: Misschien is het een idee om een nieuwe partij zonder specifiek verkiezingsprogramma op te richten die alle kamerzetels elke week bij loting verdeelt onder de eigen leden. Mocht dat voor de wet nog niet mogen, dan kunnen de ‘gekozen’ leden de stemmen uitbrengen die een via interne loting verkregen groepje uitbrengt.
Nog een update: Misschien krijg je het idee dat bovenstaand schema van Bouricius niet tegemoetkomt aan de noodzaak van deskundigheid. Het is een feit dat de tegenwoordige wetsvoorstellen bijv. veel inleeswerk vereisen van de kamerleden. Toch voorziet Bouricius’ model daar wel in. Er zijn namelijk diverse, ook langere, termijnen dat men wordt ingeloot en bovendien krijg je een goed salaris. En bijv. de reviewers krijgen ondersteuning van deskundigen. Voor alle details raadplege met Bouricius of het boek van Van Reybrouck.
En weer een update: Men vraagt zich misschien af waarom loting zoveel beter zou zijn dan stemmen op een vertegenwoordiger. Er zijn meerdere voordelen. Een aantal daarvan:
Over die media: Het lijkt er erg op dat onze media tezeer verweven zijn met het systeem van het huidige ‘electoraal-representatieve stelsel’. Dat stelsel levert immers ‘bekende koppen’ en ‘grote conflicten’ op dat een stelsel van gelotenen niet snel oplevert. Zoals Van Reybrouck schrijft: “Parlementaire democratie is theater en levert soms heerlijke TV op” (pag. 117). Wellicht zijn de nodige media daarom niet happig om te pleiten voor loting?! Toch lijkt me dat er ook in een stelsel van gelotenen een belangrijke rol voor de media is weggelegd. Immers, het is te verwachten dat door het lot uitgekozenen – die misschien wel drie jaar lang zitting nemen – gedurende die periode worden benaderd door personen met een oneerlijke en verholen agenda, of dat een enkele gekozene de eigen machtspositie zelf te gelde probeert te maken. Er valt dus nog genoeg te controleren, lijkt me.
Heeft de PVV zelf een fout gemaakt die het verlies bij de EU-verkiezingen verklaren kan? Ik denk het wel. De fout is wellicht dat het uitgerekend een aantal weken geleden openbaar maakte te gaan samenwerken met het Front National (FN), de FPÖ en nog zo wat buitenlandse partijen. Dat had de PVV misschien beter niet kunnen doen, dat openbaar maken bedoel ik. Het had dit beter nog even onder de pet kunnen houden, of men had dit al veel eerder moeten brengen. Nu hebben diverse andere partijen in nauwe samenwerking met de media juist in deze verkiezingsfase de troefkaart van het antisemitisme, rechtsextremisme en nog wat ismen uitgespeeld. Van links tot rechts – ook van links tot rechts in de media – liet men niet na erop te wijzen dat de FN antisemitisch en extreemrechts is. Idem inzake de Oostenrijkse FPÖ. Dat heeft mogelijk toch een flinke groep in de PVV-achterban geraakt. Het is in Nederland er nou eenmaal tijdens onze opvoeding ingepeperd dat antisemitisme, rechtsextremisme en neonazisme duivelsslechte eigenschappen zijn. Al tientallen jaren nemen we individuen op die kenmerken de maat; al leek iemand maar een enkele foute uitspraak te doen, dan brandden de media die persoon volledig af en volgde de gemiddelde burger daarin. Zo houden we ons blazoen schoon, vinden we massaal. En dan komt er ineens een Wilders die het voor zo’n smeerlap als Le Pen opneemt?! Er werd door de andere politici en de media zonder enige nuance naar geluisterd. Hun uitspraken en pennevruchten waren vernietigend. Le Pen bleef men veroordelen en nu werd Wilders in dat kielzog meegezogen. Men had toch al jaren een zware hekel aan deze roeptoeter, dus deze gelegenheid kon men niet aan zich voorbij laten gaan.
Wilders zal het zichzelf wel moeten aantrekken. Zijn genuanceerde beeld van de FN, FPÖ en die andere partijen is wellicht terecht, maar hij heeft dan wel reeds de stappen gemaakt die bijna alle anderen nu nog niet hebben gemaakt. En hoogstwaarschijnlijk geldt ook voor veel mensen uit zijn eigen achterban dat ze zover nog niet zijn. Die mensen hebben de afgelopen jaren al de moed opgebracht om min of meer open te kiezen voor Wilders, maar nu kwamen er opeens nieuwe beschuldigingen van antisemitisme enzo bij. Dat was toch even slikken en bij deze verkiezingen koos menigeen uit die achterban toch maar eieren voor zijn geld.
Wat staat de PVV nu te doen? Op Radio 1 was gisteravond een interview met Lucas Hartong, nog steeds PVV’er, maar niet langer in de gunst van Wilders. Hij was de afgelopen vijf jaar voor de PVV een van de fractieleden van het europarlement. Hij is nog steeds sterk pro-Wilders, met name vanwege de standpunten inzake de Islam, maar hij was niet blij met de toenadering tot de FN. Dat heeft hij kenbaar gemaakt, wat mede maakt dat zijn rol binnen de PVV nu is uitgespeeld. Moet de PVV meer met zijn kritiek doen? Hij klonk op de radio als een zeer redelijk en beschaafd man met zeer redelijke standpunten. Of is Hartong voor de achterban dus een alternatief? Ik denk het niet. Er was een andere gast, namelijk een goed van de tongriem gesneden moslima, Esmaa Alariachi. Die gaf aan voor het eerst met een PVV’er te praten aan één tafel. Ze vroeg hem spontaan wat hij van de Islam vond. Hartong gaf aan de Islam als ideologie af te wijzen. Dat was voor de moslima aanleiding hem aan te pakken. Met afwijzen van extremisme (moslimterrorisme) had ze geen moeite, maar de Islam in Europa, als religie, verdiende geen afwijzing. Wat me opviel was dat Hartong zich in zijn verweer een watje betoonde vergeleken met Wilders. Hij werd behoorlijk overlopen door deze assertieve, beschuldigende moslima, die daarbij nogal werd geholpen door de interviewer Thijs v.d. Brink. Kortom, met al zijn redelijkheid en beschaafdheid stond hij te kijk als volkomen onmachtig. Met zulk verweer wordt het nooit wat, zo concludeerde ik. De harde woorden die Wilders gebruikt zijn helaas echt nodig, zo werd me nog duidelijker.
Voor Wilders is het nu de uitdaging om enerzijds in debatten het initiatief te houden en anderzijds zijn achterban ervan te overtuigen dat het voor antisemitisme, rechtsextremisme en neonazisme absoluut niet hoeft te vrezen. Dat vereist zeer duidelijke statements van zijn zijde. Maar ook vereist het dat hij publiekelijk aangeeft waar leden van een FN of een FPÖ echt over de schreef gaan. Zulke kritiek moet hij niet binnenskamers houden, juist om zijn achterban te laten zien hoe hij denkt over die onderwerpen. Tenslotte, laat hij niet in al zijn genuanceerdheid doorschieten door toenadering te zoeken met bijvoorbeeld een Gouden Dageraad. Die Griekse partij heeft zelfs knokploegen. Toegegeven, de leiding van die partij ontkent dat het geweld legitimeert, stelt dat het gaat om incidentele gebeurtenissen en dat ze nou eenmaal niet iedereen in de hand kunnen hebben. Maar nadere genuanceerde analyse leert dat de leiding van die partij opvallend weinig doet om zich van die knokploegen te distantiëren of om ze te ontmantelen. Geert, blijf alsjeblieft heel ver weg van die partij. Het in zee gaan met de FN is voorlopig echt het maximaal haalbare. En erken dat de timing vrij slecht was. Alleen zo kan je een plausibele verklaring voor het niet halen van de doelstelling (vijf zetels) krijgen.
PvanLenth 