In de voorgaande drie artikelen ging het over nepnieuws, alternatief nieuws en alternatieve media. Er werd al even gerefereerd aan de sinds begin dit jaar veelbespoken term ‘alternatief feit’. Heeft die term bestaansrecht?
“Alternative facts are not facts, they’re falsehoods”
Vlak na de inauguratie van Trump kwam de kersverse woordvoerder Sean Spicer (het was zijn allereerste optreden) met een uitspraak die volgens de media onwaar was. Een andere vertegenwoordiger van Trump, Kellyanne Conway, verklaarde daarna tegen journalisten dat die uitspraak gestoeld was op alternatieve feiten. Een invloedrijke journalist onderbrak haar: “Wait a minute. Alternative facts? … Alternative facts are not facts. They’re falsehoods.” Met name de massamedia pikten dit direct op en besteedden er heel veel aandacht aan in opiniestukken. Verreweg de meeste van die opinies kunnen worden gezien als een onderschrijving van de stelling dat alternatieve feiten helemaal geen feiten zijn, maar gewoonweg leugens. Nou, dan zal dat wel kloppen, toch?
Synoniemen van alternatief
Misschien, maar misschien ook niet. Het valt weliswaar niet mee om op het internet opiniestukken te vinden die het opnemen voor Conway. Ook de uitleg van Wikipedia loopt niet over van begrip voor haar ondanks dat Wikipedia uit principe probeert neutraal te blijven. Maar wie stug blijft doorzoeken komt toch uiteindelijk wel terecht bij opiniestukken waarin wordt uitgelegd hoe Conway het eigenlijk had bedoeld. Daaruit komt een beeld naar voren dat je hooguit kan doen twijfelen of ze wel het woord ‘alternatief’ had moeten gebruiken. Ze had er wellicht beter aan gedaan – d.w.z. ze had wellicht minder weerstand opgeroepen – als ze had gesproken over ‘andere feiten’ of over ‘een alternatieve uitleg van de feiten’. Kijken we op internet naar synoniemen van ‘alternatief’ dan blijkt dat ‘anders’ er ook bij staat. Een purist zou kunnen stellen dat dit geen echt synoniem is, maar het staat er wèl bij.
Juristentaal
Ook wordt erop gewezen dat de term ‘alternative facts’ binnen de wereld van de (Amerikaanse) juristen niet ongewoon is. Er wordt dan ‘andere feiten’ en ‘andere uitleg van feiten’ mee bedoeld en advocaten maken daarvan uiteraard heel veel gebruik. De aanklager zal wijzen op belastende feiten, de verdediger op ontlastende feiten. Maar ook zal de verdediger proberen om de door de aanklager ingebrachte feiten alternatief te verklaren. Bedenk dat Kellyanne Conway uit precies die wereld komt en misschien valt dan het kwartje.
Semantiek
Onze taal is vergeven van de termen die op de keper beschouwd best merkwaardig genoemd mogen worden. Ik doel dan op termen die meervoudig uitgelegd kunnen worden en desondanks slechts enkelvoudig uitgelegd worden. Het zijn woorden waar puristen én autisten dan moeite mee hebben terwijl de rest van het volk gewoon de alom geaccepteerde uitleg gebruikt zonder ook maar enige twijfel. Laat ik dicht bij huis blijven en als voorbeeld de term ‘alternatieve media’ gebruiken; er zijn meerdere manieren om alternatief uit te leggen en toch wordt van al die manieren er maar eentje gebruikt, in elk geval binnen een subculturele groep. Of neem de term ‘alternatieve geneeswijzen’. Dat zou kunnen worden uitgelegd als had men de vrijheid te kiezen tussen diverse geneeswijzen, maar de wijd en zijd gebruikte definitie ervan is dat het dan gaat om een behoorlijk andere manier van denken over geneeskunde. ‘Alternatieve’ is dan feitelijk een afkorting die iedereen genoeg zegt. In de taalwetenschap valt dit onder de semantiek, ofwel de betekenisleer.
Hoogstwaarschijnlijk gaat ‘alternatieve feiten’ behoren tot het rijtje meervoudig uitlegbare termen waarvan één uitleg toch in de praktijk van alledag is gaan heersen. En dat zal zo goed als zeker de uitleg gaan zijn die de journalist muntte: Alternatieve feiten zijn geen feiten, maar leugens.
Andere feiten
Degenen die wèl de uitleg begrepen die Conway echt op het oog had, doen er goed aan de realiteit onder ogen te zien en zich daarbij neer te leggen. Beter dan stug blijven vasthouden aan het gebruiken van de term ‘alternatieve feiten’ kunnen zij zich gezamenlijk richten op gebruik van de termen ‘ander feit’ en ‘andere uitleg van het feit’.
PvanLenth 